За да си го вратиме достоинството, да го залечиме нашиот напукнат идентитет и да ги држиме на растојание разулавените апетити на нашите соседи - мораме да се откажеме од слепиот пан-славистички дух на овој празник, и генерално на нашето сфаќање на улогата на Св.Кирил и Методиј во еволуцијата на модерната Македонска нација.

Св. Кирил и Методиј

Како и да почнам, ова ќе биде уште едно писание што ќе ме стави во немилост кај сите страни од Македонскиот политички спектрум, без разлика колку реално е тој едностран. Ама овие работи мораат да бидат речени, ако сакаме од пепелта на Северџанистан да има шанса да се изроди една цврста држава, достојна на името за кое сите мислат дека не е.

Реално гледано, сликата која ни е изградена нам, а под „нам“ мислам сите „словени“, под влијание на поединечните национални митови (меѓу кои и нашиот), го прикажува Кирил како некој своевиден бунтовник против хегемонијата на одредени јазици врз црквата и црковното служење, кој скоро во пркос кон неговите претпоставени (Византиската црква), ја создал Глаголицата за да им даде глас на своите „славјански браќа“, и да им овозможи да богослужат на нивниот (и неговиот) мајчин јазик.

Проблемот со таквата слика е во тоа што е скоро комплетно измислена. И кога велам измислена, не е тоа затоа што „некој нас Македонците, или славјаните не' мрази“, или не' сака - туку дека историските извори не го поддржуваат тој наратив.

Вистината е дека Константин (Кирил) бил релативно висок Византиски црковен дипломат, преокупиран со ширење на Христијанството, и поготово Византиската црква во Константинопол како најдобар извор на христијанска вера. Иако тој несомнено не бил Грк (впрочем, тогаш зборот Грк значел нешто сосема друго), тој бил претставник на една од неколку цркви кои биле извори на црковна и политичка моќ во 9тиот век, секоја од кои го промовирала нејзиниот јазик како „правилен“ за богослужба - столицата во Рим латинскиот, црквата на Франките германскиот, сите заедно еврејскиот, и нашиот херој во приказнава, јазикот на црквата во Константинопол на која и' служел - грчкиот.

Византија не била „грчка“ по никоја метрика - самата себе се нарекувала „Римското царство“. Дури и самиот назив „Византија“ е нешто што е измислено во поново време, за да се намали забуната кога се зборува за Римската империја, затоа што тогаш имало не една, не две, не три туку ЧЕТИРИ империи што себеси се нарекувале така. Но сепак, официјалниот јазик на Византија, а со тоа и на црквата во Византија, бил грчкиот.

Во таквиот општествено-политички контекст, моќ имал оној кој имал една од две работи: уво на моќен цар, или огромна армија верници верни на „неговата“ црква. Затоа, сите тогашни цркви се занимавале со мисионерска работа, и главната преокупација им била проширувањето на нивното црковно влијание на што е можно поголема територија. Тоа било принципиелната мисија на Кирил.

Моравија тогаш била кралство доста оддалечено од Константинопол, буквално на периферија на Византија. Многу интереси се вкрстувале овде, и на Римската, и на Германската и на Византиската црква. Сите гледале на тогашните „варварски“ племиња најмногу како материјал за проширување на нивното влијание. И тогашните кнежевства, царства или племенски собири вешто ја користеле нивната положба со тоа што често менувале верност де на едната, де на другата црква со цел да исцедат помош, заштита и привилегии.

Од такви побуди доаѓа и барањето на кнезот Рaстислав од Моравија, до Византиската црква, таа да испрати свештеници кои би можеле да ги научат луѓето кои го напуштиле паганизмот, за христијанската вера, на „нивниот јазик“, затоа што наводно Византиската била црквата од каде најдобрите и најшироки божји закони се ширеле.

Кирил несомнено избрал да кодифицира јазик кој нему му бил познат, и кој би бил препознатлив на луѓето во Моравија. Тој јазик несомнено постоел, и бил раширен, во форма на мал милион дијалекти, низ цел Балкански полуостров и Североисточна Европа. Како се викал тој јазик пред да стане „јазикот на словените“, е изгубено на историјата - и според мене не вреди ни да се дискутира. Јазик е примарно начин на меѓусебна комуникација, и како така е практична работа, а не централна одредница на нечиј идентитет. Никој не мисли дека денешните Бразилци се Португалци, само затоа што зборуваат португалски. Во тоа доба, разбирлив јазик бил уште една работа која Византиската црква можела да понуди како бонус на сите оние кои би одлучиле да го слават бога во нејзините храмови, водени од нивни свештеници.

Во житието на Кирил, Растислав се нарекува „Моравски кнез“, и поимите „словенско“ и „словени“ се појавуваат дури откако тој преминува од Моравија во Панонија, и буквите кои тој ги донел во Моравија се нарекуваат „букви за Словените“ дури откако ќе замине на црковни дебати во Венеција, и тоа примарно од страна на латинофонските свештеници, не од самиот Кирил. Се' ова покажува на фактот дека етничкото сфаќање на поимот „словени“ не било главната двигателна сила на Кирил, или барем на луѓето што го пишувале неговото житие. Штета што, освен во двете житија на Кирил и Методиј, овие двајца се комплетно отсутни од било која друга пишана историја на Византија.

За терминот „словени“ и словенскиот јазик да се одомаќини ќе бидат потребни уште добри 200 години после Моравската мисија, и во сето тоа огромна улога има црквата во Рим, каде неслучајно денес се наоѓаат моштите на Кирил (и неговиот брат Методиј кој во писаниево малку го подзаборавив), а црквата во Рим е главниот конкурент на Византија за влијание во регионот населен со „словени“. Но тоа е приказна за друг ден. Поентата е дека ако Кирил нешто измислил, тоа е концептот на „словен“ - верник кој го примил „словото“ на јазикот на кој говореле голем број на различни племиња и народи во тоа време. Во христијанската вера, „словото“ е почеток на се', како што е напишано во Јован 1: „Во почеток беше Словото, и Словото беше во Бога, и Словото беше Бог.“

На тој начин, овозможил влијанието на Византиската црква да се прошири помеѓу довчерашните пагани кои го населувале поголемиот дел од Балканскиот полуостров, но и да се оформи своевидна припадност, прво на црквата а потоа и на концептот „словен“. Ако слушаш „слово божје“ тогаш си словен, и верник на црквата во Константинопол. До ден денешен, огромното мнозинство словени се православни (освен тенок појас на периферијата кој, под влијание на другите цркви, се приклонил кон друга црква - и кон друга азбука). Тоа значи дека таа асоцијација, „слово“ - „јазик“ - „црква“ ја формира основата на она што денес се идентификува како „словенско“.

Да се третираат словените како етникум, како некаков генетски супстрат, според достапните историски факти е во најмала рака смешно. Денес има „словени“ со најразлични фенотипски посебности, и со најразлична традиција и култура (што се однесува до делот што не е експлицитно црковен или генерално религиозен).

За нас Македонците, третирањето на „словенството“ како некаква етничка, или идентитетска категорија е посебно штетно. Со прифаќањето на таквата интерпретација на словенството (која како што видовме е апсолутно неподдржана во историските податоци), сме ранливи на апетитите на нашите соседи кои голем дел од својата национална историја го имаат токму во силата на идентитетската одредница „словен“. Со прифаќање на словенството како етничка или идентитетска категорија сме приморани да измислуваме сценарија за тоа колкав процент Македонци сме биле, а колкав процент Словени; дали сме се измешале или скроз изумреле Македонците.

Се' се тоа глупости. Никој не дошол никаде, никој не исчезнал никаде. Македонците сме тука, денес, помеѓу сите други - без разлика дали моментално случајно зборуваме „словенски“ јазик (кој сме го прифатиле како и сите други од црковни причини), или некаков друг јазик. Јазикот не може да биде крунски доказ за нечие потекло, затоа што тој е жива материја која се менува во временски периоди многу пократки од оној што не дели од мисијата на Св. Кирил и Методиј.